MINERALAK

Mineralak elementuak dira, gizakiak eguneroko bizitzako ia jarduera guztietarako erabiltzen eta behar dituenak. Mineralak substantzia natural gisa defini daitezke. Konposizio kimiko jakin bat dute, normalean solidoa eta inorganikoa, egitura kristalinoa duena. Arroketatik bereizten dira, mineralen edo ez-mineralen agregatuak izan daitezkeelako eta konposizio kimiko espezifikorik ez dutelako.

Gaur egun, 5000 mineral ezberdin baino gehiago daude deskribatuta. Hala ere, urtero, dozenaka mineral berri aurkitzen dira. Mineralak klasetan taldekatzen dira. Bederatzi klase nagusi hartzen dira kontuan, horietako batzuk, zenbait azpiklasetan banatzen diren arren. Bederatzi nagusiak honako hauek dira Strunzen sailkapenaren arabera:

• I. Elementu natiboak
• II. Sulfuroak eta sulfogatzak 
• III. Halogenuroak
• IV. Oxidoak eta hidroxidoak
• V. Nitratoak, karbonatoak
• VI. Sulfatoak, kromatoak, molibdatoak eta wolframatoak
• VII. Fosfatoak, arseniatoak eta banadatuak
• VIII. Silikatoak – Talde ugariena osatzen dute ( % 90) lurrazalean.
  
• IX. Substantzia organikoak

I. multzoko elementuak museoko elementu kimiko bakar batez osaturiko mineralak dira. Museoan baditugu hainbat adibide, esaterako, urrea, zilarra, sufrea, kobrea, etab.

II. multzoa. Sulfuroak sufrea eta elementu metalikoen arteko loturaz osatutako mineralak dira: kobrea, burdina, beruna eta zinka, besteak beste. Museoan mineral horietako asko ditugu: pirita, kalkopirita, antimonita, artsenopirita, blenda, zinabrioa, etab.

III. multzoa halogenuroek osatzen dute. Konposatu bitar horren baitan, zati bat atomo halogenoa da, eta bestea, halogenoa baino elektronegatiboagoa den elementu, katioi edo talde funtzional bat. Mineral horien adibide batzuk ditugu museoan: atakamita, fluorita, halita, silbina, etab.

Orain, IV. taldeko oxido eta hidroxidoei buruz hitz egingo dugu. Konposatu bitarren multzo zabal bat dira, metal bat oxigenoarekin, magnetitarekin, oligistoarekin, goethitarekin, korindoiarekin, kasiteritarekin, pirolusitarekin eta abarrekin elkartu ostean sortzen direnak.

V. multzoan karbonatoak, nitratoak eta boratoak sartzen dira. Karbonato deritze metalak eta azido karbonikoak (kaltzita, azurita, marmola eta malakita) konbinatzearen ondorioz sortzen diren gatzei. Karbonatoak azidotan disolbatzen dira, eta horretarako, C02 askatzen dute, eta eferbeszentzia sortzen dute. Normalean, kolorerik ez duten mineralak dira, baina trantsizioan dauden metalak badituzte, distira beirakorra izaten dute, baita birrefringentzia nahiko altua ere; nitratoek, aldiz, ingurune azidoetan deskonposatzeko arazo gehiago izaten dituzte karbonatoek dutena baino, eta benetan, uretan disolbagarriak dira. Substantzia hauek prezipitazio kimiko bidez eratzen dira, normalean, kontu kontinentaletan, lurrunketari esker. Boratoak, ordea, oso mineral urriak dira, eta hauen artean mineral ezberdin asko aurki daitezke. Gainera, substantzia horiek polimerizazio-gaitasun handia dute. Mineral bigunak dira eta kolore zuriak, grisak eta horiak izaten dituzte. Azido nitrikotik eratortzen diren gatzetatik sortzen diren konposatuak dira, hala nola, potasio nitratoa edo sodio nitratoa. Mineral benetan arraroak dira, eta ez dago sailkapen honetako mineral askorik. Batez ere, potasio nitratoak eta sodio nitratoak nabarmentzen dira.

VI. taldearekin jarraituko dugu, sulfatoak, kromatoak, molibdatoak eta wolframatoak. Talde honek azpitalde ugari ditu, sulfatoak azido sulfurikoaren gatzak edo esterrak dira, orokorrean, uretan disolbagarriak direnak; zilar, merkurio, kaltzio, bario, berun eta estrontzio sulfatoak izan ezik. Jatorri ezberdineko mineralak dira, ezegonkorrak, itxura aldakorrekoak (ia beti ez metalikoak) eta, oro har, gogortasun txikikoak. Sulfatoaren adibidea barita da. Kromatoak azido kromikoaren gatzak edo esterrak dira. Oro har, kolore horiko mineralen forman aurkezten dira. Gatz alkalinoak erreaktibo analitiko eta oxidatzaile gisa erabiltzen dira. Wolframatoak ez dira oso ugariak naturan. Metal gogorra da, trinkoa eta zilar koloreko distira du, eta wolframitaren zati da. Aleazioen eraketan erabilgarria da, eta, bere gogortasun handiagatik, diamantearen ordezko gisa erabiltzen da. Oso erabilgarria da, fusio-puntu handia duelako, goritasun-lanparetarako (tungstenoa) harizpiak fabrikatzeko. Molibdatoak (molibdenita, esaterako) naturan sulfuro moduan agertzen diren mineralak dira. Baliagarria da altzairuaren eta beste aleazio batzuen erresistentzia eta harikortasuna hobetzeko eta zenbait osagai elektroniko eraikitzeko.

VII. Fosfatoak, arseniatoak eta banadatoak. Azido fosforikoaren, artsenikoaren eta banadioaren gatz fosfatoak edo esterrak. Azido mineraletan disolbagarriak dira, metal alkalinoen fosfato neutroak izan ezik, uretan disolbagarriak baitira. Fosfatoen funtsezko erabilgarritasuna ongarri izatearena da, baina horietako batzuk ehungintzan ere erabiltzen dira uraren gogortasuna desagerrarazteko. Fosfatoen adibide dira apatitoa eta piromorfitoa.

VIII. multzoa. Silikatoak, azido silizikozko gatzak dira. Litosferako konposatu ohikoenak eta funtsezkoenak dira. Harri eta mineral ugariren zati garrantzitsuak dira (lurrazalaren %95 osatzen dute), eta silizio eta oxigeno (silizea) eran bakarrik agertzen dira, edo beste elementu batzuekin batera. Alkalinoak izan ezik, silikatoak disolbaezinak dira; eta horietako asko, fluorhidrikoa izan ezik, ukiezinak dira azidoengatik. Silikatoen barnean sartzen diren mineralak feldespatoa, mika, kuartzoa, anfibola, piroxenoa eta zeolita dira. Silikatorik garrantzitsuenak honako hauek dira: sodioa eta potasioa (beira disolbagarriak), magnesioa (adibidez, talkoa), kaltzioa (beira eta kristala osatzen dutenak) eta aluminioa (hala nola, kaolina edo buztina).

Azkenik, IX. taldea aipatuko dugu. Mineral organikoak talde txikia dira, baina oso garrantzitsuak. Jatorri organikokoak dira, milioika urtetan zehar eraldatu diren animalien eta floraren hondakinak baitira, materia organikotzat eta fosiltzat ere har daitezke. Ikatzarenak dira adibiderik ezagunenak: zohikatza, lignitoa, harrikatza eta antrazita, baina baita azkoina ere, lignitoaren barietate dena, Petrolioa, asfaltoa, gasa, metanoa, propanoa, butanoa, e.a.